۲۴ آبان؛ جشنی برای عشق به کتاب و پرورش نسل کتاب‌خوان
هر سال در روز ۲۴ آبان، ایران فرصتی می‌یابد تا گرد کتاب جمع شود و زیبایی خواندن را جشن بگیرد. این روز، که به نام روز کتاب و کتاب‌خوانی نامگذاری شده است، یادآور اهمیت کتاب نه تنها به عنوان منبعی از دانش، بلکه به عنوان دریچه‌ای به تخیل، همدلی و رشد فردی است. برای کودکان و نوجوانان، این روز می‌تواند نقطۀ آغاز سفری باشد که تا پایان عمر ادامه می‌یابد؛ سفری در دنیای واژه‌ها و اندیشه‌ها.
خاستگاه روز کتاب و کتاب‌خوانی در ایران
مناسبت روز کتاب و کتاب‌خوانی در ایران، به تاریخ ۲۴ آبان هر سال اختصاص یافته است. این روز فرصتی است تا توجه جامعه، خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی به اهمیت کتاب و مطالعه جلب شود و نقش کتاب در شکل‌دهی به فرهنگ، اندیشه و آموزش نسل جوان برجسته گردد. مدارس، کتابخانه‌ها و نهادهای فرهنگی در این روز برنامه‌هایی ویژه برگزار می‌کنند تا کودکان و نوجوانان با کتاب و مطالعه بیش‌تر آشنا شوند.
چگونه روز کتاب و کتاب‌خوانی را جشن بگیریم؟
در سراسر کشور، جشن‌های فرهنگی و آموزشی متنوعی برای این روز برگزار می‌شود؛ از کارگاه‌های کتاب‌خوانی و نشست‌های معرفی کتاب گرفته تا برنامه‌های خلاقانه‌ای مانند طراحی داستان، نقش‌آفرینی شخصیت‌ها و مسابقات ادبی. با این حال، ساده‌ترین و مهم‌ترین راه جشن گرفتن این روز، خواندن یک کتاب است.
تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در باشگاه‌های کتاب‌خوانی، گفت‌وگو دربارۀ داستان‌ها و به اشتراک گذاشتن تجربه‌های خواندن، می‌تواند علاقه و اشتیاق به مطالعه را در آنان پرورش دهد. برای بسیاری از کودکان در نقاط مختلف کشور، روز کتاب و کتاب‌خوانی به معنای دریافت نخستین کتاب زندگی‌شان است و این آغاز یک مسیر فرهنگی ارزشمند است.
فواید کتاب‌خوانی برای کودکان و نوجوانان
کتاب‌خوانی تنها مهارتی آموزشی نیست، بلکه بخشی اساسی از رشد شخصیت و تفکر کودک است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مطالعۀ منظم می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی کودکان تأثیر بگذارد:
• گسترش دایرۀ واژگان و تقویت زبان: هر کتابی که کودک می‌خواند، با کلمات و اصطلاحات تازه‌ای آشنا می‌شود که توانایی بیان و نوشتن او را تقویت می‌کند.
• افزایش تمرکز و توان تحلیل: خواندن داستان‌ها و متون آموزشی تمرین ذهن و افزایش قدرت تمرکز را به همراه دارد.
• پرورش تخیل و خلاقیت: دنیای کتاب‌ها بدون محدودیت است و کودک می‌تواند شخصیت‌ها و مکان‌ها را تصور کند و مهارت حل مسئله را تمرین کند.
• افزایش همدلی و درک احساس دیگران: شناخت زندگی شخصیت‌های مختلف، مهارت همدلی و درک احساسات دیگران را تقویت می‌کند.
• تقویت استقلال فکری و اعتمادبه‌نفس: تصمیم‌گیری دربارۀ انتخاب کتاب و ادامۀ داستان، حس استقلال و قدرت تصمیم‌گیری کودک را پرورش می‌دهد.
در حقیقت، کتاب به کودک می‌آموزد که چگونه فکر کند، نه فقط اینکه چه بیاموزد.
راهکارهایی برای پرورش عادت مطالعه
برای علاقه‌مند کردن کودکان به مطالعه، می‌توان اقدام‌های عملی زیر را در نظر گرفت:
1. شروع از سنین کم: خواندن برای کودکان خردسال آنان را با واژه‌ها و تصاویر آشنا می‌کند و تخیلشان را پرورش می‌دهد.
2. ایجاد محیطی سرشار از کتاب: حضور کتاب در خانه یا کلاس، حتی بدون اجبار، انگیزه‌ای طبیعی برای مطالعه ایجاد می‌کند. کتابخانه‌های محلی، قفسه‌های کودکان در کتابفروشی‌ها و کتاب‌های دیجیتال منابع مفیدی هستند.
3. انتخاب کتاب متناسب با سن و سطح کودک: کتابی که بیش از حد ساده یا دشوار باشد، می‌تواند انگیزۀ کودک را کاهش دهد.
4. بلندخوانی و مشارکت: خواندن با صدای بلند و گفت‌وگو دربارۀ محتوای کتاب، مهارت‌های شنیداری و گفتاری کودک را تقویت می‌کند.
5. اختصاص زمان مشخص برای مطالعه: حتی زمان کوتاه، اگر به صورت منظم در روز برنامه‌ریزی شود، مطالعه را به بخشی از زندگی روزمره تبدیل می‌کند.
6. ایجاد تجربه‌ای لذت‌بخش: همراه کردن داستان با صداگذاری یا بازی‌های نمایشی، علاقه کودک به کتاب را افزایش می‌دهد.
7. الگوی شخصی بودن: کودکان با دیدن والدین یا معلمان کتاب‌خوان، ناخودآگاه رفتار مشابه را تقلید می‌کنند. اشتراک تجربه‌های شخصی خواندن، انگیزه مضاعف ایجاد می‌کند.
نقش جامعه و ناشران در ترویج مطالعه
ناشران و جامعه فرهنگی، با فراهم کردن دسترسی به آثار ارزشمند، توجه به کیفیت ترجمه و تصویرگری، نقش مهمی در پرورش نسل کتاب‌خوان دارند. فعالیت‌های فرهنگی، انتشار کتاب‌های متنوع و ایجاد برنامه‌های آموزشی در سراسر کشور، علاقۀ کودکان و نوجوانان به مطالعه را تقویت می‌کند. هر کودک با خواندن نخستین کتاب خود، دری تازه به جهان تخیل و شناخت می‌گشاید و این آغاز یک مسیر فرهنگی طولانی و ارزشمند است.
سخن پایانی
روز کتاب و کتاب‌خوانی فرصتی است برای بازاندیشی دربارۀ نقش کتاب در زندگی فردی و جمعی. در دنیایی که سرعت و تصویر بر واژه غالب شده‌اند، کتاب هنوز پناهگاه اندیشه است.
بیایید این روز را بهانه‌ای بدانیم برای بازگشت به لذت ناب خواندن؛ برای هدیه دادن کتاب ، تشویق دانش‌آموزان به مطالعه و زنده نگه داشتن شعلۀ دانایی در جامعه.
کتاب می‌تواند مسیر زندگی انسان را تغییر دهد — کافی است یکی را باز کنیم.
📖 منتشر شده در وب‌سایت انتشارات چترنگ، همراه اندیشه‌ورزان و دوستداران کتاب.