نقد و بررسی جامع کتاب «درسهایی در شیمی»
Lessons in Chemistry نخستین رمان Bonnie Garmus است که خیلی زود به پدیدهای جهانی تبدیل شد؛ کتابی که همزمان در فهرست پرفروشهای New York Times قرار گرفت، انتخاب Good Morning America Book Club شد و در فهرست بهترین کتابهای سال ۲۰۲۲ رسانههایی مانند NPR، The New York Times، CNN و Time جای گرفت. اما دلیل این استقبال گسترده چیست؟
این رمان فراتر از یک داستان سرگرمکننده است؛ «درسهایی در شیمی» روایتی است درباره قدرت دانش، نابرابری ساختاری، و زنی که حاضر نیست برای «قابلقبول بودن» خود را کوچک کند.
نگاهی کلی به داستان
داستان در آمریکای اوایل دهه ۱۹۶۰ میگذرد؛ دورهای که زنان در محیطهای علمی و دانشگاهی نهتنها نادیده گرفته میشدند، بلکه اغلب با تحقیر، سوءاستفاده و حذف سیستماتیک روبهرو بودند. شخصیت اصلی رمان، الیزابت زات، شیمیدانی باهوش و بهشدت منطقی است که در مؤسسهای پژوهشی با تیمی کاملاً مردانه کار میکند.
الیزابت بهسرعت درمییابد که شایستگی علمی برای موفقیت کافی نیست. ایدههایش دزدیده میشود، نامش نادیده گرفته میشود و حتی هویت حرفهایاش به «آقای زات» نسبت داده میشود. پس از مجموعهای از بیعدالتیها و یک تراژدی شخصی، مسیر زندگی او تغییر میکند: الیزابت به مجری یک برنامه آشپزی تلویزیونی به نام Supper at Six تبدیل میشود.
اما این فقط یک برنامه آشپزی نیست. الیزابت با زبانی علمی، دقیق و گاه شوخطبع، به زنان یاد میدهد چگونه فکر کنند، سؤال بپرسند و خودشان را دستکم نگیرند. او بهجای «دستور پخت»، اعتمادبهنفس و آگاهی پخش میکند.
الیزابت زات؛ قهرمانی غیرمعمول
بسیاری از منتقدان انگلیسیزبان، از جمله The Atlantic و The Guardian، الیزابت زات را یکی از متفاوتترین قهرمانان زن سالهای اخیر دانستهاند. او نه احساساتی است، نه در پی تأیید دیگران، و نه تلاش میکند «دوستداشتنی» باشد.
ویژگیهای کلیدی شخصیت او:
• منطقمحور و علمی: الیزابت جهان را از دریچه عقل و شواهد میبیند.
• بیتعارف و صریح: او از گفتن حقیقت حتی اگر ناراحتکننده باشد ابایی ندارد.
• مقاوم در برابر کلیشهها: بهقول خودش، «تقلیل زنان به چیزی کمتر از مردان، زیستی نیست؛ فرهنگی است.»
منتقد New York Times Book Review اشاره میکند که جذابیت شخصیت الیزابت در این است که «او نه علیه مردان، بلکه علیه بیمنطقی میجنگد.»
طنز بهعنوان ابزار مقاومت
با وجود پرداختن به موضوعات سنگینی مانند تبعیض جنسیتی، آزار جنسی و نابرابری شغلی، لحن رمان اغلب شاد، هوشمندانه و طنزآلود است. این ویژگی بارها در نقدهای غیر فارسی مورد توجه قرار گرفته است.
برای مثال، Washington Post مینویسد:
«گارمس با طنزی ظریف، تلخی تاریخ را قابلهضم میکند؛ بدون آنکه از جدیت مسئله بکاهد.»
صحنههای مربوط به برنامه آشپزی—بهویژه برخورد الیزابت با اسپانسرها—نمونهای عالی از استفاده طنز برای نقد سرمایهداری، رسانه و نگاه ابزاری به زنان است.
زمینه تاریخی و اجتماعی
یکی از نقاط قوت رمان، بازنمایی دقیق فضای اجتماعی پیش از:
• تصویب قوانین ضد تبعیض
• جنبشهای فمینیستی موج دوم
Time Magazine این رمان را «یادآوری میداند از اینکه بسیاری از حقوق بدیهی امروز، نتیجه دههها مقاومت خاموش بودهاند.»
این کتاب نشان میدهد که چگونه تبعیض نهفقط در رفتار فردی، بلکه در ساختارهای سازمانی ریشه دارد؛ از نامگذاری گرفته تا دسترسی به منابع و اعتبار علمی.
سبک نوشتار و ساختار روایی
بانی گارمس از نثری ساده، شفاف و گاه تکرارشونده استفاده میکند؛ سبکی که برخی منتقدان آن را «افسانهگون» توصیف کردهاند.
The Guardian اشاره میکند که این سادگی آگاهانه است و به داستان حالتی امیدبخش میدهد، هرچند ممکن است برای برخی خوانندگان، شخصیتهای فرعی بیش از حد سیاهوسفید به نظر برسند.
با این حال، حتی منتقدانی که به این نکته اشاره کردهاند، اذعان دارند که:
• ریتم داستان قوی است
• پیام کتاب شفاف و تأثیرگذار است
• و پایانبندی آن حس رضایت ایجاد میکند
چرا «درسهایی در شیمی» اینقدر محبوب شد؟
بر اساس تحلیلهای منتشرشده در NPR و Vox، موفقیت جهانی کتاب به چند عامل برمیگردد:
1. قهرمان زنی که شبیه کلیشهها نیست
2. ترکیب هوشمندانه سرگرمی و پیام اجتماعی
3. قابلفهم بودن برای طیف گستردهای از مخاطبان
4. امیدبخشی بدون سادهانگاری
مناسب چه کسانی است؟
این کتاب انتخابی عالی است برای:
• علاقهمندان به رمانهای اجتماعی و فمینیستی
• خوانندگانی که از شخصیتهای زن قوی و مستقل لذت میبرند
• کسانی که به تاریخ اجتماعی زنان در قرن بیستم علاقه دارند
• بلاگها و باشگاههای کتابخوانی برای بحث و گفتوگو
جمعبندی نهایی
«درسهایی در شیمی» فقط داستان یک شیمیدان یا یک برنامه آشپزی نیست؛ داستان زنی است که تصمیم میگیرد قواعد ناعادلانه را نپذیرد و از هر تریبونی—حتی آشپزخانه—برای تغییر استفاده کند.
این رمان یادآوری میکند که دانش قدرت است، تغییر زمان میبرد و هیچ زنی «کمتر از حد لازم» نیست.
اگر بهدنبال کتابی هستید که هم شما را بخنداند، هم عصبانیتان کند و هم الهامبخش باشد، «درسهایی در شیمی» انتخابی درخشان است.
منبع:
www.bookbrowse.com